Deżawi in spe: "Jeśli dziś wtorek, to jesteśmy w Belgii" ;) (Giewont)

Post opublikowany pierwotnie na Salonie 24 [15-09-2009]:

Dziś 14 września: Podwyższenie Krzyża Świętego

"Krzyż był zgorszeniem dla Żydów, a głupstwem dla niewierzących"

[Św. Paweł Apostoł, 1 Kor 1, 23]

„Kiedy się kończył wiek XIX a rozpoczynał współczesny, ojcowie wasi, na szczycie Giewontu ustawili krzyż. Ten krzyż tam stoi i trwa. Jest niemym ale wymownym świadkiem naszych czasów. Rzec można, iż ten jubileuszowy krzyż, patrzy w stronę Zakopanego i Krakowa i dalej w kierunku Warszawy i Gdańska. Ogarnia całą naszą ziemię od Tatr po Bałtyk.”

[Jan Paweł II, Zakopane, 6 czerwca 1997 r.]

Krzyż na Giewoncie (1895 m n.p.m.): wysokość 15 m, rozpiętość ramienia poprzecznego 5,5 m

Krzyż na Giewoncie

"Mówiąc o jubileuszu miłościwego lata wspomniałem moim parafianom, że we Włoszech na pamiątkę kończącego się starego i rozpoczynającego się nowego stulecia, postawiono kilkanaście krzyży żelaznych na szczytach gór, między innymi nawet na Wezuwiuszu. Biorąc z tego asumpt, prosiło mnie kilku najpoważniejszych górali, abym się zajął postawieniem podobnego krzyża na Giewoncie."

[ks. Kazimierz Kaszelewski, proboszcz zakopiański, "Głos Narodu", 21 września 1901 r.]

Ks. proboszcz Kazimierz Kaszelewski (następca ks. prob. Józefa Stolarczyka) [fotografia archiwum Muzeum Tatrzańskiego]

Zaczęło się od przymiarki, jakiej ma być wysokości krzyż, by był widoczny z Zakopanego. Ks. prob. Kazimierz Kaszelewski z parafianami i z komisarzem klimatycznym Piątkiewiczem udali się na Giewont. Z ostatniego szałasu pod szczytem zabrano dwie długie zerdzie. Na samej górze zbito je w krzyż, następnie w celu jego poszerzenia, pobrzybijano w poprzek zerdzi deski długości 1 metra. Tak przygotowany krzyz umocowano w jamie o głębokości 60 cm. Krzyz miał wysokość 10,5 m i był dobrze widoczny z Zakopanego.

Krzyż metalowy, konstrukcji kratowej wykonano w krakowskiej fabryce Góreckiego. Ramię dłuzsze miało 17,5 m (2,5 m do wpuszczenia w skały), a ramię krótsze, poziome, 5,5 m. Całość o wadze 1819 kg w 400 elementach przewieziono koleją do Zakopanego.

3 lipca 1901 r. po Mszy św. w kościele parafialnym zebrało się około 500 osób i 18 wozów konnych. Stalowe części oraz około 400 kg cementu i 200 płóciennych konwi wody najpierw wywieziono na Halę Kondratową, a następnie wniesiono na szczyt góry. Montażu dokonała ekipa Góreckiego wraz z sześcioma góralami. Prace trwały sześć dni. Krzyż o wysokości 15 m jest na przegubach skręcany. Na skrzyzowaniu ramion umieszczono tarczę z napisem papieskim dla krzyży jubileuszowych: "Jezus Christo Deo, restitutae per ipsum salutatis MCM". 19 sierpnia 1901 r. odbyło się poświęcenie krzyża przez ks. kanonika kanclerza Bandurskiego z Krakowa (kazanie pod szczytem wygłosił ks. prof. Łabuda z Przemyśla). Na krzyżu umieszczono dwie tabliczki. Pierwsza z dnia jego poświęcenia o treści: "Zbawicielowi Świata na przełomie wieków - parafia Zakopane ze swoim proboszczem Kaszelewskim 1900 - 1901". Druga tabliczka umocowana w Roku Świętym 1975 z napisem: "Przy tym krzyżu w roku świętym można uzyskać odpust jubileuszowy". W Roku Jubileuszowym 1975, parafia przeprowadziła renowację krzyża. Pan Krzysztof Szafrański, członek klubu wysokogórskiego i uczestnik polskiej wyprawy alpinistycznej w Andy, zabezpieczył krzyż przed korozją, malując go na kolor seledynowy. Ks. prob. Władysław Curzydło zorganizował grupę roboczą, która 9 lipca 1975 r. wniosła z Hali Kondratowej na szczyt Giewontu 200 kg cementu, 1200 kg piasku oraz wodę. Zabetonowano wyrwę w podstawie krzyża. W Roku Jubileuszowym 2000 w krzyż Giewontu wmontowano witraż z Chrystusem Miłosiernym i napisem"Jezu ufam Tobie". Krzyż jest wpisany do rejestru zabytków.

[na podst. ksiązki ks. Stanisława Czernika, "Szlakami tatrzańskich kapliczek", Kraków 1982]

Zamiar postawienia krzyża na wierzchołku Giewontu od początku miał także zagorzałych przeciwników zwłaszcza wśród napływowej inteligencji. Realizacji przedsięwzięcia zarzucano brak poszanowania „…majestatu dłonią wieków urobionej przyrody...” a więc piękna , które zostało „przez samego Boga stworzone”.

Jednak z upływem lat krzyż na Giewoncie stał się symbolem wiary ludu podhalańskiego, a także – zwłaszcza w latach stanu wojennego – symbolem wolności. 4 czerwca 1997 r. w dniu przyjazdu Ojca Św. Jana Pawła II Rada Miasta Zakopane podjęła uchwałę mocą, której sylwetka krzyża na Giewoncie stała się centralnym elementem herbu miasta.

Giewont (1895 m n.p.m.) widziany z Sanktuarium Matki Bozej Fatimskiej na Krzeptówkach. Widoczna ściana północna uchodzi za najtrudniejszą i najniebezpieczniejszą dla taterników. Po prawej, na zach. skraju Wielki Giewont (tzw. "głowa", z krzyżem) oraz Długi Giewont ("tułów", oddzielony szeroką przełęczą Szczerba) ►foto: Basieńka Kalia 2007

- Ojcze mój! Twa łódź

Wprost na most płynie -

Maszt uderzy!...wróć...

Lub wszystko zginie.

Patrz! Jaki tam krzyż,

Krzyż niebezpieczny -

Maszt się niesie w zwyż,

Most mu poprzeczny -

- Synku! Trwogi zbądź:

To znak - zbawienia;

Płyńmy! Bądź co bądź -

Patrz, jak? Się zmienia...

Oto - wszerz i wzwyż

Wszystko - toż samo.

- Gdzie się podział krzyż?

- Stał się nam bramą.

[Cyprian Kamil Norwid, "Krzyż i dziecko"]

"Ewangelie w przekładzie na gwarę górali skalnopodhalańskich" [okładka na zdjęciu po lewej] zostały uroczyście zaprezentowane w Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej na Krzeptówkach w Zakopanem [na zdjęciu po prawej: brama i Giewont]. Autorką przekładu jest pani Maria Matejowa Torbiarz, na co dzień szefowa Wydziału Kultury Urzędu Miasta Zakopane. Przekładu Ewangelii na gwarę pani Maria dokonała na podstawie Biblii Tysiąclecia. [25 sierpnia 2002, www.watra.pl]

1/ Tom I: Ewangelie św. Mateusza, św. Marka, św. Łukasza i św. Jana (rok wyd. 2002).

2/ Tom II: Dzieje Apostolskie, Listy Apostolskie, Apokalipsa. (rok wyd. 2005).

[Pallotinum]